Dit is een windmotor van het fabricaat Southern Cross, afkomstig uit Australië (Toowoomba, Queensland). Het fabricaat werd geïntroduceerd in 1903 en wordt nog altijd gemaakt. De molen in Beers dient voor het oppompen van drinkwater voor het vee.
Leo van der Drift, 3 feb. 2011.
-----
Standplaats van de Southern Cross windmolen
De windmolen staat aan de Verlengde Molenstraat in Beers op een anderhalve bunder grond .In een uur tijd bij een stevige bries pompt de molen zo'n 3 kub water omhoog.
Historie van de molen
De molen is waarschijnlijk door de firma Southern Cross Machinery in 1958 in Australië gebouwd en daarna naar de Verenigde Staten geëxporteerd. Deze windwerktuigen waren bedoeld om bij boerderijen en op weidegebieden water voor het vee of algemeen gebruik op te pompen. Via de T.H. Twente is de machine in ons land terecht gekomen en is deze gebruikt met betrekking tot een Afrikaans windmolenproject. Het was de bedoeling om aan de hand van dit model een ontwerp te maken wat met inheems Afrikaans materiaal zoals bamboehout en gebruik van kunststoffen vervaardigd zou kunnen worden. Binnen het kader van dit project zijn er 6 prototypen gebouwd. Na dit project is de molen door een medewerker van de T.H. overgenomen en werd hij in 1991 door de directie van het Land van Ooit aangekocht. Deze instantie is er nooit in geslaagd om de machine zijn oorspronkelijke functie van waterleverancier terug te geven omdat het pompgedeelte van de installatie ontbrak en men geen passende pompunit heeft gezocht of zelf ontwikkeld. Met buizen en slangen werd daar de werking van de pompfunctie gesimuleerd.
Herstel van de molen
Zoals reeds werd aangegeven ontbrak de pomp, een onderdeel waar het eigenlijk om draaide maar bij nadere inspectie bleek ook de krukas van het aandrijfmechanisme van de pomp gebroken te zijn. Uiteindelijk heeft ons Pap een pomp naar eigen ontwerp gemaakt. Het is een enkelwerkende zuigerpomp die per slag 2 liter water naar boven kan brengen. De waterhoogte in de pompbuis bedraagt 5 meter zodat de waterdruk ten opzichte van het grondpeil een 0,5 atmosfeer is zodat er ook met water gesproeid kan worden .Een hele uitdaging was ook het maken van een nieuwe krukas. Hiervoor moest een gietmal ontworpen worden en was uiteindelijk 14 kilogram witmetaal nodig om de krukas te kunnen gieten. Het herstel van de molen duurde ongeveer een half jaar. Gedurende deze tijd moest de plaats bepaald worden waar de molen neergezet zou worden en moesten betrouwbare en passende funderingen voor de 3 poten aangebracht worden. Bij de keuze van de plaats heeft ook meegespeeld dat windvang uit het noorden eigenlijk niet wenselijk is omdat er in de winter geen water nodig is en water kan leiden tot het vastvriezen en eventueel beschadigen van het pompgedeelte.
Het was een spannend gebeuren toen de dag aanbrak dat de windmolen op de uitgekozen plaats opgesteld zou worden. Nadat de hoofdonderdelen afzonderlijk in elkaar waren gezet werden deze met een kraan voorzichtig op hun plaats gehesen en bleek de molen als waterleverancier goed te werken. Het is een prachtig gezicht, de draaiende windmolen met daar omheen de Schotse hooglanders die hun dorst lessen met het verse en via windkracht opgepompte water. Dit alles vindt plaats in een prachtig gelegen weide en heeft misschien toch iets van sfeer van het vroegere Amerikaanse platteland.
Enkele gegevens van de molen
Bij deze molen is de ashoogte van de rotor 12 meter terwijl de diameter van de rotor zelf 5,20 meter bedraagt. De rotor heeft 24 wieken of schoepen die zonder veel tussenruimte in groepen van 3 op een frame zijn gemonteerd. De molen begint al bij een windsterkte van 2 Beaufort water te pompen . Bij een windsterkte van 4 à 5 Beaufort is de wateropbrengst per uur ongeveer 3500 liter. Ook bij hoge windsterkten kan de molen zijn werk blijven doen. Bij een windsterkte van 9 Beaufort, dus bij storm bedraagt het toerental van de rotor 70 omwentelingen per minuut hetgeen neerkomt op een productie van 8400 liter water per uur. De watervoorraad van de drinkbak voor het vee is 1000 liter waar de Schotse hooglanders enkele dagen mee vooruit kunnen. De molen is zelfsmerend hetgeen betekent dat de door de molen aangedreven oliepomp de lagers van de rotor en de bewegende delen permanent van smeerolie worden voorzien. Tenslotte het gewicht van deze stalen Amerikaanse windmolen dat in totaal 1100 kilogram bedraagt.
2. Molen net geplaatst. Foto: M.A.M. Martinali, juni 2001 (coll. N. Sonneveld) 3. Foto: Leo van der Drift, 29 jan. 2011 5. Foto's: Stefan Boumans, 3 sept. 2018
