De molen is van het type "Energie" en werd in 1929 gebouwd aan de Dolte, ten oosten van Uitwellingerga.
De fabrikant was een firma in het Duitse Dresden. Het is het enig overgebleven exemplaar van dit middelgrote type "Energie" windmotor in Nederland, en waarschijnlijk de enige grote windmotor met een schroefpomp in plaats van een vijzel.
Deze naar Amerikaans model ontstane windmolen van het type "Energie", uit Duitsland (Dresden) geïmporteerd door N.V. Electro-Technisch Bureau Scholten & Pijper uit Hoorn, werd in 1929 gebouwd op de plaats van een traditionele molen. De molen werd gebouwd tezamen met de bestaande "Herkules" windmotor (aan de Geeuwpolder) gelegen aan dezelfde Dolte-sloot enige honderden meters naar het noorden. Deze molen is de enige overgebleven middelgrote "Energie" windmotor in Nederland.
De 9 meter hoge toren staat in een uit beton opgetrokken fundering. Op de fundering is een betonnen onderbouw aangebracht voorzien van een betonnen dak. De onderbouw is voorzien van twee gietijzeren zesruitsramen boven de waterlopen en een in een stalen kozijn aangebrachte stalen toegangsdeur. Boven de achterwaterloop in de betonnen onderbouw is in opliggende cijfers, het bouwjaar van de molen, 1929 aangebracht.
De voorwaterloop is voorzien van een stalen krooshek en een dubbele schotbalksponning. Boven de voorwaterloop een hek, bestaande uit betonnen peilers met hiertussen stalen pijpen als regels. De betonnen achterwaterloop is voorzien van een houten wachtdeur en een dubbele schotbalksponning. De molen is bij uitzondering voorzien van een schroefpomp bestaande uit een stalen waaier in een gietijzeren huis. De molen maalt uit op de "Doltesloot" (Friese boezem). De stalen toren heeft een ladder en een achtkantige stelling. De stelling bestaande uit stalen liggers, een houten dek en een stalen hekwerk. Aan de bovenzijde van de toren is een op kogellagers draaiend gietstalen motorlichaam aangebracht.
Het bij uitzondering 21 gegalvaniseerde stalen bladen tellende windrad heeft een diameter van 6 meter. Het rad bestaat uit zeven straalarmen waartussen segmenten met ieder drie bladen verbonden door drie ringen zijn aangebracht. De molen is voorzien van twee vanen: een hoofdvaan en een zijvaan. De eerste dient voor de zelfregeling naar de windrichting, de tweede voor zelfregeling naar windsterkte. De molen is voorzien van een gietstalen gaande werk en stalen spillen.
Bron: DHM Molenbestand.
-----
Deze molen uit 1929 is waarschijnlijk van het fabricaat Energie uit Coswig i.Sachsen (bij Dresden waar ook de Herkules windmotoren vandaan komen). De windmotor lijkt ook erg op een Herkules windmotor. De molen heeft echter een schroefpomp die in een betonnen kelder is geplaatst en die via een tandwielkast wordt aangedreven door de spil van de molen.
Eind 2013 werd de windmotor (evenals de noordelijke) geheel gerestaureerd door de Mannen van Staal. In de werkplaats werd alles gedemonteerd, gereviseerd en vervolgens van een nieuw verfsysteem voorzien.
Bron: Facebookpagina Van Reeuwijk bouwmeester.
Aanvullingen
Peil -0,8 m. Bron: waterstaatskaart Sneek Oost, herzien in 1947-1949. Rij 18, kolom 19.
-----
Bij Uitwellingerga staan twee windmotoren aan de Dolte die nog steeds een natuurgebied bemalen. Bergstra & Hengst denken dat de schroefpompwindmotor een Energie is en de vijzelwindmotor van de Geeuwpolder een Hercules. Het is eerder net andersom, want bij de restauratie bleek de windmotor met schroefpomp helemaal gelijk te zijn aan de eerder gerestaureerde Herculessen. Normaal bestaat het motorlichaam uit gietstaal, dat van de vijzelwindmotor leek meer op gietijzer en was veel slechter van kwaliteit. Aangezien deze windmotor al vanouds twee bladen per segment heeft is de kans groot dat het hier juist om een Energie gaat.
De kans is groot dat deze windmotor samengesteld is door iemand met geheel eigen ideeën, vandaar de schroefpomp in plaats van de gebruikelijke vijzel. De toren is misschien wel tweedehands of zonder vijzel besteld. In het onderhuis zit een versnellingsbak, waardoor de schroef veel sneller draait dan de spil.
Het verschil tussen een schroefpomp en vijzel valt hier mooi te zien, want beide windmotoren bemalen een zomerpolder. In de winter komen beide polders helemaal onder water te staan. In maart wordt de bemaling weer hervat en dan staat het water voor en achter even hoog. De schroefpomp heeft dan bijna geen opvoerhoogte en geeft dan zeer veel water. De vijzel staat dan grotendeels onder water. Hij loopt wel gemakkelijk aan maar als de vijzel wat snelheid begint te krijgen woelen de bladen nogal rond in het water, wat veel wrijving geeft. Hij geeft dan ook evenveel water als anders. De schroefpomp heeft altijd als eerste het land weer boven water. Als de polders bijna op peil zijn geeft de vijzel meer water.
Jan Hofstra, 26/27 dec. 2015.
-----
De windmotor heeft een betonnen onderbouwhuis met schuine, met de toren meelopende wanden. Deze behuizing meet van onderen ca. 290 x 290 cm. en is ca. 240 cm. hoog. Boven de wateruitlaat staat het jaartal 1929 ingekerfd. De windmotor staat op een groot weide-eiland bij Uitwellingerga en is alleen over het water bereikbaar.
Jan Wagenaar, 22 okt. 2016.
2. Foto: Jacques Tersteeg, 5 mei 1992 3. Foto: MHO, 22 okt. 2016 4. De bronzen schroef (foto Van Reeuwijk bouwmeester) 5. De opgeknapte schroefpomp (foto Van Reeuwijk bouwmeester)
