Het Oosten, wekelijksch orgaan der Weesinrichting te Neerbosch, 10 mei 1882:
Reisherinneringen van den heer E. Gerdes [mogelijk Eduard Gerdes, letterkundige en schrijver (Kleef 1821 - Doetinchem 1898)].
"De nieuw ingerichte watermachine is geheel afgebouwd en voldoet zeer goed. De inrichting van deze machine is als volgt: Op een hoogte van 1 meter, samengesteld uit houten stijlen en balken, is een molen geplaatst, die zichzelven naar den wind regelt, en wanneer het te hard waait, door middel van draaiende wieken zichzelven stilzet. Aan de ijzeren as van dezen molen is een hefboom; deze gaat naar beneden door de waterreservoir die bestaat uit een groote houten kuip, met ijzeren banden beslagen, welke 3 meter hoog is en 5 meter middellijn heeft. Deze hefboom is aan den zuiger van een Californiër-Northon perspomp verbonden. Deze pomp staat op een ijzeren pijp, die 5 meter diep in den grond is geslagen en goed water geeft. De pomp is met een pijp aan de houten reservoir verbonden, en daardoor wordt het water naar de reservoir, die ruim 3 meter boven den beganen grond op een muur van steenen en eiken balken rust, opgevoerd. Deze reservoir kan 60.000 liter water bevatten. Uit de reservoir loopen ijzeren pijpen over het geheele terrein van de Weesinrichting naar de verschillende huizen. In de huizen en op de plaatsen tusschen de woningen zijn overal koperen kranen aangebracht, evenals bij een waterleiding, die men maar te openen heeft, en het water stroomt uit de reservoir door de pijpen in emmers of tobben, waarin het wordt opgevangen. De reservoir vult zich telkens door middel van den windmolen, die geen andere hulp noodig heeft, dan dat nu en dan de machine eens met olie wordt gesmeerd. Deze watermachine is de vrucht der gedeeltelijke opbrengst van de Christelijke Filanthropie in Nederland."
Provinciale Geldersche en Nijmeegse Courant, 22 nov. 1884:
"In de afgeloopen week heeft de directeur der Weesinrichting te Neerbosch ten geschenke ontvangen eene stoommachine (locomobiel) met onderwerk, op eene stellage van 4 raderen staande, van 8 paardenkracht. Het is een geschenk van den heer K. uit Amsterdam. Deze locomobiel moet vooral dienen om de waschmachines in de nieuwe lokalen voor de natte wasch in beweging te brengen, tevens om het water op te pompen, dat bij de behandeling der goederen in zulk eene groote hoeveelheid noodig is, zoodat de watermachine, de windmotor, wanneer er weinig wind is, hiervoor geen genoegzaam water kan aanbrengen. Tevens ontving man van dezen zelfden weezenvriend eene geheel nieuwe machine om het brood voor de weezen te snijden."
De Rijnbode, 9 aug. 1885, inzending van "Buytenman":
"Die droogte vestigt tevens de aandacht op een ander werktuig, den windmotor. Ze komen hier te lande wel voor, die kleine molentjes, die met een groot aantal wieken samen een rad vormen en zich openen en sluiten naar de wind minder of meer krachtig is, even als zij zich stellen naar den wind. Doch het doel, waartoe zij hier te lande worden gebruikt, is hoofdzakelijk om water uit te malen. Ik ken maar eene toepassing in tegengestelden zin, namelijk in de bekende wees-inrichting te Neerbosch. Daar dient de motor, die als er maar een zuchtje wind is, altijd dag en nacht voortmaalt, zonder dat er iemand naar omziet, om water op te pompen en men heeft er met buizen voor de geheele inrichting een waterleiding gemaakt."
Volgens een vrijwilliger van het museum (vroeger leidinggevende in het Kinderdorp) is uit het museumarchief naar voren gekomen dat de watermachine [de molen] in 1891 werd afgebroken nadat in 1884 een stoommachine was geplaatst.
"De behandeling der wasch met handmachines, zooals dit tot nu toe geschiedde, was niet langer voldoende", schreef directeur Van 't Linderhout in de Weezen-Almanak van 1885. In dat jaar schonk een anoniem persoon een stoommachine, die drie grote wasmachines, drie wringmachines en een stoomdroogkast aandreef. In 1893 was deze wasserij al te klein en was men druk bezig met de bouw van een grotere. "De ruime vertekken grooter dan de vroegere, zullen zeker een groot gemak opleveren voor hen, die belast zijn met behandeling der drooge en natte wasch, want in dit gebouw komen, (...) ook nog lokalen voor strijken, mangelen, enz." De oude stoommachine van 9 pk maakte plaats voor een machine van 30 pk.
Volgens de vrijwilliger van het museum verdween het waterreservoir tussen 1950 en 1966. Het reservoir deed al lang geen dienst meer nadat bij de toegangspoort een nieuw gebouwd pomphuis kwam te staan met een 60 meter diepe put die voor het drinkwater van Neerbosch zorgde. Het was zuiver water uit de bronnen van de Oude Maas. Het al langer hermetisch afgesloten pomphuis is historie. De watervoorziening is al jaren grootschaliger geregeld door de nutsbedrijven. In oktober 1968 werd een nieuw wasserijcomplex geopend dat nog 20 jaar dienst deed. In 1988 verdween de centrale wasserij van Weesinrichting/ later het Kinderdorp Neerbosch.
Bron van de afbeeldingen en van de meeste berichten: Van ’t Lindenhoutmuseum, gehuisvest in de vm. Weezenkerk van de Weesinrichting/Kinderdorp. Toestemming gegeven voor gebruik.
Marja en Jan Mulder, 16 nov. 2021.
Aanvullingen
Coördinaten van de windmotor geschat door vergelijking van oude foto's met topografische kaarten.
2. Prentbriefkaart, coll. Van ’t Lindenhoutmuseum, Nijmegen 3. Tekening, coll. Van ’t Lindenhoutmuseum, Nijmegen 4. Prent, coll. Van ’t Lindenhoutmuseum, Nijmegen 5. Detail van bovenstaande prent
