Vlakbij de korenmolen stond een windmotor, gebouwd einde 19de eeuw en afgebroken 1907. Hij diende voor het verversen van het water in de Tonnekreek en twee parallelle sloten. De naam was "Ratelmolen". Dit was een grote ijzeren molen met 6 wieken, een kruising tussen onze traditionele molens en de windmotoren met houten windraderen in Amerika.
Soortgelijke molens stonden in Jelsum (dbnr. 294) en in Moriaanshoofd (dbnr. 4106), maar die zullen een ijzeren toren hebben gehad.
De molen in Klundert werd in 1896 in opdracht van de Commissie voor de Waterverversching, de kosten bedroegen € 5758,06 waarvan bijna de helft voor toren was. Het werk dat onder leiding van de gemeentearchitect A.L. van Dis stond, werd opgedragen aan J.D. van der Made uit Amsterdam/Loenen. Aangezien er rond Klundert geen ijzerwerkers woonden maar wel goed geoutilleerde timmerlieden, werd de toren van hout gemaakt.
De molen had een vlucht van 7,50 m, waarmee het vereiste debiet per etmaal 2250 m3 haalbaar bleek ondanks de windbelemmering van de kerk en de korenmolen. De as lag op 20 m boven de fundering. De opvoerhoogte was 35 cm. De wieken hadden holle roeden en konden door middel van trekstangen in het vlak der beweging en in door de as gaande vlakken verstijfd worden. De windbladen waren van bladzink. Met opzet gebruikte men veel minder windbladen dan in Amerika gebruikelijk, om te zorgen dat de afstand tussen de bladen groot genoeg was om de luchtstroom zonder stoornis door te laten.
De stalen as had een diameter van 110 mm. De beweging werd op een verticale spil van 65 mm overgedragen middels conische tandwielen, het bovenwiel had 100 en het rondsel op de spil 22 tanden. De molen had een windvaan om het windrad op de wind te houden.
De toren (statief, onderbouw) bestond uit vier grenen stijlen van 200 x 200 mm, vastgemaakt door horizontale regels van 200 x x200 mm en diagonale schoren van 200 x 50 mm. De verbindingen tussen de hoekstijlen en de schoren werden gemaakt met gietijzeren schijven, 12 mm dik met 100 en 96 mm middellijn op het midden en aan de buitenvlakken. Deze schijven waren half in de schoor en half in de stijl gelaten en vastgeklemd met een bout van 25 mm. De overige verbindingen hadden lasplaten van 9 mm dik, met opgeklonken en in het hout ingelaten schuifstrookjes van 25 x 10 mm.
De stijlen waren met gietijzeren "knieën" op de fundering bevestigd. Een ladder leidde naar een gaanderij (bordes) van 4 x 4 m dat op een hoogte van 14 m was aangebracht.
De fundering bestond uit 16 palen met sloven (dekbalken) van 250 x 250 mm. Aan de voet besloeg de toren een vierkant van 4,25 m per zijde.
De snaar waarmee de wieken naar de staart toe --dus uit de wind-- gehaald konden worden, alsook de vang tot het vastzetten der wieken, werden vanaf de gaanderij bediend.
De pomp leidde het water naar een open verdeelputje van 600 x 600 mm, vanwaar het via gegoten ijzeren leidingen en riolen naar de twee achterstraat-sloten.
Een der timmerlieden die de molen hadden helpen opstellen, werd voor ƒ 50 per jaar met de zorg voor de molen belast. Na de ingebruikstelling werden het bovenrand-kogellager vanwege voortijdige slijtage vervangen door vlakke bronzen ringen. Ook werden extra smeerinrichtingen bijgeplaatst.
Bronnen:
- "Waterverversching der gemeente Klundert", art. door J.D. van der Made in "De Ingenieur", 1896 nr. 27, blz. 291-292.
- John Verpaalen, 26 september 2009.
- "Een vreemde ijzeren poldermolen in het Waterschap Schouwen", art. door Ton Meesters in De Windmolen nr. 35, okt. 1983. Uitgave Vereniging de Zeeuwse Molen. [Opm.: In de beschrijving zijn de houten toren in Klundert, de ijzeren toren van de Zuidhoek en de molen van Prunjepolder verhaspeld. Red.]
